MONOGRAFIA MŁYNA PAPIERNICZEGO w Dusznikach-Zdroju

Jan Bałchan, Rafał Eysymontt, Rainer Sachs, Maciej Szymczyk

Jubileusz 50-lecia działalności Muzeum Papiernictwa jest dogodną okazją do podsumowania minionego półwiecza. Ponieważ działalność naszej instytucji nierozerwalnie wiąże się z dziejami dusznickiego młyna papierniczego, za celowe uznaliśmy przeanalizowanie nie tylko ostatnich 50 lat, ale również dziejów tej papierni, która szczęśliwym zrządzeniem losu w 1968 r. stała się siedzibą Muzeum Papiernictwa.

Początki wyrobu papieru w Dusznikach-Zdroju giną w mrokach dziejów. Wiemy, że w 1562 r., kiedy Hrabstwo Kłodzkie podlegało Królestwu Czeskiemu, papiernia została sprzedana przez Ambrosiusa Teppera Nicolausowi Kretschmerowi. Kiedy więc została założona? To pytanie będzie zapewne długo spędzało nam sen z powiek. Niespełna 40 lat później wezbrane wody Bystrzycy Dusznickiej mocno uszkodziły papiernię, należącą wówczas do Gregora Kretschmera. Ten jednak do 1605 r. młyn odbudował i doprowadził swoje przedsiębiorstwo do wielkiej świetności. Już w 1607 r. cesarz Rudolf II nadał Kretschmerowi herb, a wkrótce tytuł szlachecki. Duszniki wraz z ziemią kłodzką przeszły w XVIII w. we władanie pruskie. Papiernia przetrwała liczne wojny, a leżąc przy drodze wiodącej z Pragi do Wrocławia, była świadkiem przemarszu wielu wrogich wobec siebie wojsk. Te jednak zawsze mijały przedsiębiorstwo z szacunkiem należnym największym świętościom.

Wytwarzany tu papier przez wieki sprzyjał rozwojowi kultury, nauki, sztuki. Pisali na nim królowie Czech, Polski i Prus. Włodarze licznych miast oraz duchowni z okolicznych parafii spisywali na dusznickich arkuszach dokumenty, sporządzali księgi. Papier z Dusznik wykorzystywali liczni artyści. W tutejsze arkusze zaopatrzył się podczas pobytu na kuracji Fryderyk Chopin.

Papiernia dawała źródło utrzymania trzem rodom tutejszych papierników: wywodzących się od Nicolausa – Kretschmerów, następnie Hellerów oraz – od lat 20. XIX w. do schyłku okresu międzywojennego – Wiehrów. Złoty okres dla młyna przypadł na XVIII wiek, kiedy papiernią władali Hellerowie. Za ich czasów obiekt został rozbudowany i upiększony, a produkcja znacznie unowocześniona i powiększona.

Oprawa twarda, 2018